Levent Kenez/Stockholm
Türkiye, 8 Şubat 2024’te imzalanan enerji anlaşması uyarınca Eylül ayından itibaren Somali sularında petrol ve doğalgaz aramalarına başlayacak. Ayrıca, hem gemilerinin güvenliğinin sağlanması ihtiyacı hem de Somali hükümetinin talebi doğrultusunda Türkiye, ülkeye ilave askeri personel göndermeye hazırlanıyor.
Enerji Bakanı Alparslan Bayraktar, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) ile Somali Petrol Kurumu arasında 19 Temmuz’da Hidrokarbon Arama ve Üretim Anlaşması’nın imzalandığını duyurdu. Bu duyuru, Somali Petrol ve Maden Kaynakları Bakanı Abdirizak Omar Mohamed ile İstanbul’da gerçekleştirilen heyetler arası toplantının ardından geldi. Anlaşmaya göre TPAO, Somali sularında üç bölgede arama faaliyeti yürütecek. Türk araştırma gemisi Oruç Reis’in yaklaşık 50 kişilik bir ekiple birlikte eylül ayında Somali’ye ulaşması planlanıyor. Oruç Reis, Türk donanmasına ait beş savaş gemisi tarafından desteklenecek.
Bu gelişmeyle eş zamanlı olarak Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın imzaladığı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi de TBMM’ye sunuldu. Kararnamede, ülkenin terör ve diğer tehditlere karşı güvenlik çabalarına destek olmak üzere Türk deniz kuvvetleri ve ilave askeri personelinin iki yıl süreyle Somali’ye gönderilmesi öngörülüyor.
Kararnamede, Türkiye’nin Somali ile işbirliği yoluyla Somali’nin ekonomik kaynaklarını güvence altına almayı ve Türkiye’nin dış ticareti ve deniz taşımacılığı açısından kritik bir bölgede istikrar ve güvenliğe katkıda bulunmayı amaçladığı vurgulanıyor. Aynı zamanda ülkenin Somali ile dostluğunu güçlendirmeyi de amaçlıyor. Ayrıca kararname, Türkiye’nin Aden Körfezi, Umman Denizi ve komşu bölgelerdeki terör ve korsanlıkla mücadele çabalarını destekleme niyetini de vurguluyor; bu çabalar, uluslararası barış ve istikrar için hayati öneme sahip olup aynı zamanda Türkiye’nin ulusal çıkarlarını da etkilemektedir.
Kararnamede, Somali savunma ve güvenlik güçlerinin personel ve diğer kaynaklar açısından yeterli potansiyele sahip olmasına rağmen, ekonomik zorluklar nedeniyle görevlerini yerine getirmede istenen etkinliğe ulaşamadıkları belirtiliyor.
Kararnamede, kararnamenin onaylanmasının ardından konuşlandırılacak asker sayısı ve görevde görevlendirilecek belirli askeri birimlerin Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından belirleneceği belirtiliyor.
8 Şubat’ta Türkiye ve Somali, enerji alanında iş birliğini geliştirmeye yönelik bir mutabakat zaptı imzaladı. Halihazırda yakın bağları bulunan iki ülke arasındaki bu anlaşma, yakın zamanda imzalanan savunma ve ekonomik işbirliği anlaşmasının devamı niteliğindeydi. Ankara’nın kamuoyuna çok fazla ayrıntı vermediği yeni anlaşmaya göre Türkiye, bir dizi ekonomik taviz karşılığında savunma desteği teklif etti.
Mogadişu yönetimi ayrıca sularda önemli miktarda petrol üretiminin Türkiye tarafından güvence altına alınmasını da hedefliyordu. Araştırmalar, Somali deniz bölgesinde kanıtlanmış 35 milyar varil petrol rezervinin bulunduğunu gösteriyor.
Türkiye, sağladığı savunma karşılığında Somali karasularındaki petrol ve doğalgaz çıkarımından elde edilecek gelirden pay alacak ve Türkiye’nin katkıda bulunduğu petrol ve doğal gaz çıkarma gelirinin yüzde 30’unu elde edecek. Anlaşma aynı zamanda Türkiye’nin özel ekonomik bölgeye imtiyazlı erişime sahip olmasını da öngörüyor.
Anlaşma aynı zamanda Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın, Somali yönetiminin Türkiye’ye, Türkiye’nin Libya’daki faaliyetlerine paralel olarak, Somali topraklarından petrol çıkarma fırsatı sunduğuna dair yaptığı açıklamanın da gerçekleşmesini temsil ediyor.
Ancak Türkiye bugüne kadar Libya’da petrol çıkarma veya doğalgaz aramayla ilgili somut bir proje üstlenmedi.
21 Şubat’ta Somali Devlet Başkanı Hasan Şeyh Mahmud, Somali’nin hem yürütme hem de yasama organları tarafından Türkiye ile 10 yıllık bir savunma ve ekonomik işbirliği anlaşmasının onaylandığını duyurdu. Somali Başbakanı Hamza Abdi Barre’ye göre, anlaşma şartlarına göre Türkiye, Somali donanmasının kurulması, eğitimi ve donatılmasından sorumlu olacak.
Türkiye, 2011 yılından bu yana Somali ile güçlü bir ittifak içerisinde bulunuyor ve başlangıçta kıtlık sırasında insani yardım sağlamak için devreye giriyor. Türkiye, ülkenin yeniden yapılanmasını destekleme çabalarının bir parçası olarak, okulların açılması, Somalili askerlere yönelik eğitim programları ve altyapı projelerinin uygulanması da dahil olmak üzere çeşitli girişimlerde aktif olarak yer alıyor. Geçtiğimiz on yılda Türkiye, başkentte bir askeri üs inşa ederek ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’la ilişkili kuruluşlar tarafından denetlenen Aden Adde Uluslararası Havaalanı ve Mogadişu Limanı gibi hayati altyapı varlıklarının kontrolünü üstlenerek Somali’deki varlığını önemli ölçüde genişletti.
2017 yılında Türkiye, en büyük yabancı askeri üssü olan Camp TURKSOM’u Mogadişu’da kurarak Ankara’nın Afrika Boynuzu ülkesine katılımında önemli bir artışa işaret etti. Dört kilometrekarelik bir alana yayılan ve maliyetinin 50 milyon dolar olduğu söylenen askeri eğitim tesisi, aynı anda 1.500 askeri eğitme kapasitesine sahip.
2020 yılında Türkiye, Somali’deki petrol, gaz ve madencilik alanlarının araştırılmasını kolaylaştıran ve hem özel hem de devlete ait şirketlerin ülkedeki enerji fırsatlarını keşfetmesine olanak tanıyan bir dizi imtiyaz aldı.
BM müfettişlerine göre Türkiye, BM’nin bildirimi veya onayı olmadan silahlı insansız hava araçları tedarik ederek BM’nin Somali’ye yönelik yaptırımlarını ihlal etti. Erdoğan’ın damadının şirketinin ürettiği Bayraktar insansız hava araçlarını, BM silah ambargosunu ihlal ederek 6 Aralık 2021’de Mogadişu’ya teslim etti. BM Güvenlik Konseyi’nin teslimat öncesi izin alınmasına ilişkin karar gerekliliklerine rağmen Türkiye, insansız hava araçlarını taşımadan önce muafiyet talep edemedi. Türkiye, BM uzmanlarının 1 Eylül 2022’de bildirdiği üzere, insansız hava araçlarının Somali’deki terörle mücadele çabaları için olduğunu iddia etti ve bunların Somalili yetkililere tedarik edildiğini reddetti.
Dip not olarak, Somali Cumhurbaşkanı’nın oğlu Muhammed Hasan Şeyh Mahmud, 30 Kasım 2023’te İstanbul’da Yunus Emre Göçer’in kullandığı motosikletle çarpıştı. Yaralanarak hastaneye kaldırılan Göçer, 6 Aralık 2023’te trajik bir şekilde vefat etti. Daha sonra Mohamud’un ülkeyi terk ettiği öğrenildi. Kamuoyunun tepkisinin ardından Mahmud gizlice Türkiye’ye döndü, burada 843 dolar para cezasına çarptırıldı ve dava kapatıldı. Ayrıca Türk basınında Mahmud ailesinin Göçer’in dul eşiyle gizli bir anlaşmaya vararak tazminat ödemeyi kabul ettiği bildirildi. Somali cumhurbaşkanının, oğlunun hapis cezasından kurtulmasını sağlayan müdahalesi nedeniyle Erdoğan’a duyduğu minnettarlık da raporlarda ortaya çıktı.
Muhalefet daha önce de anlaşmaların detaylarının meclisle paylaşılmamasını eleştirmiş ve Türkiye’nin Somali ile ciddi sorunları olan Etiyopya ile sorun yaşaması ve Aden Körfezi’nde bir maceraya sürüklenebileceği endişesini dile getirmişti. Ana muhalefetteki Cumhuriyet Halk Partisi’nin (CHP) Genel Başkan Yardımcısı Yankı Bağcıoğlu mart ayında yaptığı açıklamada, Doğu Akdeniz’de, özellikle Antalya Körfezi ötesinde, derin deniz sondajı ve sismik gemilere yapılan önemli yatırımlara rağmen, bu konuda herhangi bir araştırma yapılmadığını söyledi. bu pahalı gemiler. Bu gemilerin Somali’ye konuşlandırılmasının artık Türkiye’nin dış baskılar nedeniyle Doğu Akdeniz’den uzaklaştırıldığını gösterdiğini de sözlerine ekledi.
